ΜΗΤΕΡΑ ΚΑΙ ΓΙΑΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΞΕΝΩΣΗ

Λάμπρυνόν μου την στολήν της ψυχής φωτοδότα και σώσον με»...
Αντί της αποξένωσης συγχώρεση από το παιδί μας

Μεγάλη Εβδομάδα και η ελληνική εκκλησιαστική ποίηση είναι ανυπέρβλητη. Με
λόγια όπως αυτά που ακούστηκαν, σε ναούς και ναΐσκους, Κυριακή των Βαΐων:
«Τον νυμφώνα σου βλέπω Σωτήρ μου, κεκοσμημένο και ένδυμα ουκ έχω ίνα εισέλθω
εν αυτώ. Λάμπρυνόν μου την στολήν της ψυχής φωτοδότα και σώσον με»...
Υπάρχουν γονείς που μετά τη διάσταση - διαζύγιο, αναλαμβάνοντας την
επιμέλεια των παιδιών, συστηματικά δυσφημίζουν τον άλλο γονέα που δεν ζει
μαζί, ώστε οι γέφυρες επικοινωνίας συναισθηματικές, κοινωνικές, γνωστικές
να σπάσουν, να πάψουν να υφίστανται. Και ασφαλώς αυτό ισχύει και για τους
συγγενείς και για τους φίλους του γονέα υπό αποξενώσει.
Συνήθως η γονική αποξένωση αφορά μητέρες, μια και κατά κανόνα σε αυτές
ανατίθεται η επιμέλεια μετά την διακοπή της έγγαμης συμβίωσης και φυσικά
προσπαθούν να αποξενώσουν τα παιδιά από τον πατέρα τους, αποκλείοντας κάθε
επικοινωνία μαζί του. Σπάνια πατέρας αποξενώνει παιδί από την μητέρα αλλά
δεν αποκλείεται.
Το συγκλονιστικότερο αλλά και δραματικό είναι ότι ζώντας σε μια πολιτεία
ευνομούμενη, όπου υπάρχουν τόσοι νόμοι, τόσοι νομικοί, τόσοι δικαστές,
τόσοι πνευματικοί πατέρες, Συνήγορος του παιδιού, Χαμόγελο του παιδιού,
και ακόμα επιτρέπεται σε γονέα να αποξενώνει το παιδί ή τα παιδιά από
τον άλλο γονέα! Μόνο θλίψη και μαρασμό διαπιστώνει κανείς όταν έχει την
ατυχία να εμπλακεί σε μια τέτοια διαδικασία!
Μα θα μπορούσατε να ρωτήσετε και εύλογα, είναι δυνατόν να υφίσταται
διάκριση υπέρ της μητρός στην εφαρμογή των νόμων; Τυπικά όχι.
Υπάρχει επιλεκτική σύλληψη του παραβάτη γονέα ανάλογα με το φύλο; Δεν θα
έπρεπε αλλά ας μην παραβλέπουμε ότι εκούσια ή ακούσια ο θύτης γίνεται το
θύμα.
Υπάρχει κλίμακα εφαρμογής του Συντάγματος ανάλογα με το φύλο; Θα απαντούσα
με βεβαιότητα πως δεν θάπρεπε. Το γιατί συμβαίνει δε μπορώ να απαντήσω.
Μα το Ευρωπαϊκό Δίκαιο, η Σύμβαση της Χάγης, το Οικογενειακό Δίκαιο όλα αυτά
δεν έχουν θεσπίσει νόμους, άρθρα για τα παιδιά! Τους καλύτερους και
πληρέστερους.
Μήπως τελικά οι νόμοι είναι το άλλοθι για κάποιους άλλους νόμους, μήπως
έτσι γίνεται μια ανακύκλωση δυστυχισμένων και απροστάτευτων πολιτών που το
μόνο που καταφέρνουν είναι να συσσωρεύουν μηνύσεις και δικαστικά έξοδα με
συναισθηματική και οικονομική εξόντωση και ο ισχυρός γονέας να δρα και καμιά
φορά χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι βλάπτει όχι μόνο ενήλικα άτομα, αλλά
βάναυσα τα παιδιά του !
Και με μεγίστη έκπληξη να ψάχνουμε τα αίτια της αύξησης των εκτρώσεων σε
έφηβες, την αύξηση της παραβατικής συμπεριφοράς των νέων, την αύξηση της
κατάθλιψης στα παιδιά, ακόμα και στα βρέφη, την αύξηση των παιδιών με
μαθησιακές δυσκολίες, τις απόπειρες αυτοκτονιών νέων, και τι άλλο να σκεφτώ
δυσάρεστο και να μην ισχύει!
Έλληνες και ελληνίδες αφυπνισθείτε. Υποτιμάται, εκποιείται, απαξιώνεται ο
ελληνικός πληθυσμός, διαλύονται οικογένειες, πληγώνονται τα παιδιά μας, τα
καλύτερα νιάτα, το μέλλον του τόπου μας. . Μπορεί σήμερα εσείς να είστε
εκτός. Αύριο ποιος ξέρει ποιος θα βρεθεί ίσως σε παρόμοια θέση.
Γιατί να περισσεύει η δειλία, η σκληροκαρδία, η απογύμνωση του γονέα που
επιβάλλει τη βούλησή του; Γιατί να εφαρμόζει σε ένα παιδί, με το οποίο ζει
μαζί που εξαρτάται λειτουργικά συναισθηματικά, οικονομικά τις επιλογές του;
. Και αν είναι από 0-5 ετών τότε το παιδί θα χάσει πολλά από τη στέρηση του
ενός γονέα και δη του πατέρα. Και είναι η πρώτη φορά που εργαζόμενη επί 30
έτη με παιδιά και τις οικογένειές τους, δεν βρίσκω τρόπο να προτείνω
πολλά. Μόνο σηκώνω τα χέρια μου στο Θεό και προσεύχομαι να λυπηθεί πρώτα τον
απερίσκεπτο γονέα.
Μέσα από την ορθοδοξία μπορούμε να αγωνιστούμε σκεπτόμενοι τώρα τη Μ.
Εβδομάδα "Αεί τη θυσία έπεται η νίκη και τω σταυρώ ακολουθεί η ανάστασις".
Πράγματι, μετά τον σταυρό ακολουθεί η ανάσταση. Και μετά την τραγωδία
ελπίζουμε ότι ακολουθεί η ανάσταση.
Εγώ θα μιλήσω απλά με την καρδιά. Αυτόν τον γονέα που σήμερα αποφασίζει
πότε το παιδί θα δει τον άλλο γονέα, κάποτε ο άλλος σύζυγος τον αγάπησε
πολύ, του τά δωσε όλα, απογυμνώθηκε ο ίδιος υλικά και συναισθηματικά, τον
ευεργέτησε και τον έκανε να νιώσει σπουδαίος δυνατός και η ευεργεσία άραγε
πώς ανταποδίδεται; Προκαλώντας θρήνους ή γλυκιά επιστροφή πρότερων
συναισθημάτων;. Αυτός ο γονέας που μπορεί να « τιμωρεί, ή κατά την άποψή
του παιδαγωγεί,», αποτελεί κύτταρο της κοινωνίας μας και θα τον
συναντήσουμε μπροστά σας άμεσα ή έμμεσα. Διότι η φιλοσοφία και στάση ζωής θα
επηρεάζει σταλαματιά σταλαματιά κάποια άτομα και λίγο λίγο η σταλαματιά θα
γίνει χείμαρρος.
Όσο ο καλός και δοτικός σύζυγος με τη μεγαλοψυχία του προχωρά μπροστά για
να προετοιμάσει την ευτυχία της οικογένειας το άλλο ήμισυ του συνειδητά ή
ασυνείδητα το ανταποδίδει με μια απρόσμενη συμπεριφορά,
Κερδίζει την επιμέλεια του παιδιού, ή των παιδιών, τον βάζει στο
περιθώριο, τον αποκλείει, τον αποξενώνει, τον εξοντώνει και τίποτα δεν τον
σταματά. Χωρίς διάθεση ειρωνείας, θέτω το ερώτημα! Υπάρχει γονέας που μπορεί
να τα κάνει με τόση τόλμη και χωρίς να υπολογίζει τις συνέπειες; Υπάρχει
και εύχομαι να μην το βιώσετε ποτέ.
Θα προσπαθήσω να ερμηνεύω τα γεγονότα όχι ως ειδικός, αλλά ως σύζυγος,
μητέρα, γιαγιά.
Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός παιδιών και πατέρων συνήθως, (σπάνια μητέρες),
που αποτελούν πολίτες που ενώ ζουν σε μια ευνομούμενη πολιτεία δεν
αντιμετωπίζονται ευνοϊκά - ισότιμα. Έτσι τα καλύτερα χρόνια των παιδιών και
τα δημιουργικότερα του πατέρα κατασπαταλώνται και κυλούν στην άβυσσο της
καταπάτησης των φυσικών και δικαιωμάτων.
Ασφαλώς θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι υπερβάλλω και ότι ίσως έχω
επηρεαστεί. Μπορεί μια μητέρα να αποξενώνει το παιδί από τον πατέρα, αλλά δε
μπορεί κάποιο μέλος της οικογένειας της μητέρας θα αντιδράσει και θα
συνετιστεί.
Εφ' όσον μια μητέρα λειτουργεί με αυτό τον τρόπο, ας πούμε με μια
συμπεριφορά υπέρβασης δικαιωμάτων , αυτό δεν είναι, όπως συχνά πιστεύουμε,
ατομική υπόθεση, αλλά οικογενειακή. Κι αυτό, επειδή τα μέλη μιας οικογένειας
είναι αλληλένδετα, άρα αλληλοεπηρεάζονται και αλληλοπροσδιορίζονται. Έτσι
είναι άσκοπη η εξέταση της συμπεριφοράς του ενός ανεξάρτητα από τη
συμπεριφορά των άλλων. Με άλλα λόγια η διαταραγμένη συμπεριφορά ενός μέλους
της οικογένειας, στην προκειμένη περίπτωση της μητέρας, εκφράζει τις
διαταραγμένες οικογενειακές σχέσεις. Άλλωστε η οικογένεια είναι φορέας
διαμόρφωσης των αξιών του παιδιού σήμερα, που αύριο θα γίνει μητέρα ή
πατέρας , καθώς αυτή μεταβιβάζει τα ήθη, τα έθιμα, τους κοινωνικούς θεσμούς
και δημιουργεί τα πρώτα βασικά πρότυπα, βάσει των οποίων το παιδί θα δομήσει
τη δική του προσωπικότητα.
Η στάση και συμπεριφορά του γονέα που αποξενώνει το παιδί από τον άλλο
γονέα και συνάμα από τους άλλους συγγενείς, επηρεάζει καθοριστικά τη
φυσιολογική του ανάπτυξη.
Εκείνο που θα πρέπει να θυμούνται οι γονείς και ιδιαίτερα ο γονέας με
παραπτωματική συμπεριφορά είναι:
Το δεσπόζον κριτήριο για οποιαδήποτε λήψη απόφασης είναι το συμφέρον του
παιδιού
Για να είναι δυνατή η αρμονική ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη ενός παιδιού
που οι γονείς του είναι σε διάσταση, είναι απαραίτητο να υπάρχει μια
επικοινωνία με συνέπεια και συνέχεια. Χωρίς αποκλεισμούς, αποστερήσεις,
χωρίς απαξιώσεις του ενός γονέα από τον άλλο.
Το άρθρο 3 της Διεθνούς Σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού, ΟΗΕ, 1989
επιβάλλει κάθε δικαστική απόφαση να διασφαλίζει ζωντανή τη σχέση του παιδιού
και με τους δύο γονείς του.
Το Σύνταγμα , το οικογενειακό δίκαιο, αλλά και το διεθνές δίκαιο παρ' όλο
που καταδεικνύει ότι η παρατεταμένη στέρηση και ο αποκλεισμός της
επικοινωνίας ενός παιδιού με τον πατέρα ή τη μητέρα αποτελεί προσβολή των
δικαιωμάτων του, υφίσταται κατ' εξακολούθηση. Και συνήθως αυτό που έχει
γίνει άγραφος κανόνας είναι η μητέρα να μην υφίσταται τις συνέπειες των
πράξεων της , ενώ ο πατέρας σε παρόμοιες συμπεριφορές χωρίς καθυστέρηση να
τιμωρείται.
Ο καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου Ν. Αλιβιζάτος στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
αναφέρει:
Από τη σκοπιά του Συνταγματικού Δικαίου, η μακρόχρονη στέρηση της
επικοινωνίας ενός παιδιού με τον πατέρα ή με τη μητέρα του, συνιστά βάναυση
προσβολή των δικαιωμάτων του, όπως τα κατοχυρώνουν το Σύνταγμα, το διεθνές,
αλλά και το εσωτερικό δίκαιο.
Αν βεβαίως κάποιος γονέας αναλογιζόταν το συμφέρον του παιδιού του παιδιού
του σίγουρα θα μετρίαζε τον εγωισμό του, θα έδειχνε περισσότερο ενδιαφέρον
για την πρόοδο συναισθηματική γνωστική κοινωνική κλπ του παιδιού του και θα
μετρίαζε το ναρκισσισμό του, διότι το παιδί για να έρθει στη ζωή χρειάζονται
δύο γονείς. Γιατί να μεγαλώνει με τον ένα;
Στην κορυφή των αναγκών και δικαιωμάτων βρίσκεται το δικαίωμα του παιδιού
να ζει και με τους δυο γονείς του. Αν αυτοί έχουν χωρίσει, επιβάλλεται να
έχει το παιδί τη δυνατότητα να βλέπει τακτικά και τον γονέα που δεν έχει την
επιμέλειά του.
Το επιτάσσει εν πρώτοις η προστασία του παιδιού ως (αυτοτελούς) ατόμου, που
έχει τη δική του προσωπικότητα, και που γι' αυτό πρέπει να είναι ελεύθερο να
συναντά, να συζητεί, να γελά και να κλαίει και με τους δύο γονείς του (άρθρα
21§3 και 5§1 Σ.). Το επιβάλλει, κατά δεύτερο λόγο, η μέριμνα για το παιδί ως
μέλους της οικογένειας (άρθρο 21§1 Σ.), η οποία, ως προς αυτό (δηλαδή το
παιδί), δεν εξαφανίζεται μετά το διαζύγιο, αλλά εξακολουθεί να παράγει
έννομες συνέπειες.
Τέλος, η παρεμπόδιση και, πολύ περισσότερο, η ουσιώδης παρακώλυση του
δικαιώματος επικοινωνίας, προσβάλλει εξ ίσου, αν όχι και πιο βάναυσα, και τα
δικαιώματα του θιγόμενου γονέα, ως μέλους της οικογένειας και ως αυτοτελούς
προσωπικότητας. Το πραγματικό συμφέρον του παιδιού, εν όψει του οποίου η
άσκηση του δικαιώματος αυτού θα μπορούσε ενδεχομένως να υποβληθεί σε
περιορισμούς, θα ήταν αδιανόητο να φθάσει έως την πλήρη στέρηση άμεσης
επαφής, de facto ή de jure. Μια τέτοια στέρηση, θα ισοδυναμούσε με απάνθρωπη
μεταχείριση, την οποία, σε μια πολιτισμένη χώρα, καμιά σκοπιμότητα δεν θα
μπορούσε κατά τη γνώμη μου να δικαιολογήσει.
Επιτρέπονται άραγε εξαιρέσεις στον ανωτέρω κανόνα, αν το ίδιο το παιδί
είναι αυτό που τελικά δεν επιθυμεί να βλέπει τον έναν από τους δύο γονείς;
Στο ερώτημα αυτό -πλην εντελώς οριακών περιπτώσεων, τόσο σπάνιων, ώστε να
μην αξίζει εδώ να καταπιαστεί κανείς μαζί τους- δεν διστάζω να απαντήσω με
ένα όχι. Διότι η έννομη τάξη επιβάλλει να συνεκτιμάται το πραγματικό
συμφέρον του παιδιού και όχι οι όποιες επιθυμίες του. Οι τελευταίες, όπως
διδάσκει η ψυχολογία, μπορούν εύκολα να αλλάζουν, ανάλογα με τις συνθήκες,
τις υποσχέσεις και τις κάθε είδους πιέσεις, στις οποίες, περισσότερο απ'
ό,τι ο ενήλικος, το παιδί είναι μοιραία εκτεθειμένο.
Το πρόβλημα της καθυστέρησης των δικών -που καταλήγει σε άρνηση δικαστικής
προστασίας- και της αδυναμίας να εκτελούνται οι δικαστικές αποφάσεις είναι
ασφαλώς γενικότερο. Όταν, όμως, πρόκειται για θέματα επιμέλειας και
επικοινωνίας, τα παθολογικά αυτά φαινόμενα οδηγούν σε δραματικές συνέπειες,
κυρίως για τα παιδιά. Για τον λόγο αυτό άλλωστε το άρθρο 7 της Ευρωπαϊκής
Σύμβασης για την άσκηση των δικαιωμάτων του παιδιού επιβάλλει υποχρέωση
ταχείας ενεργείας στη δικαστική αρχή, ενώ και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο
Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αξιώνει από τα κράτη να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα
για την ταχεία εκδίκαση των σχετικών υποθέσεων.
Ο πρύτανης του Οικογενειακού Δικαίου, καθηγητής Γ. Κουμάντος, προτείνει ως
εναλλακτική λύση να υποχρεώνεται ο γονέας, προκειμένου να μη χάσει την
επιμέλεια, να καλλιεργεί στο παιδί καλά αισθήματα για τον άλλο
Αυτή, όμως, η διατήρηση ζωντανής σχέσης και με τους δύο γονείς, ιδίως με την
κατάλληλη επικοινωνία του παιδιού με τον γονέα που στερείται την επιμέλεια,
συχνά υπονομεύεται από τον γονέα που έχει την επιμέλεια και που βρίσκεται σε
καθημερινή επαφή μαζί του. Ο γονέας αυτός, εκμεταλλευόμενος την προνομιακή
του θέση, είτε προκαλεί στο παιδί αισθήματα εχθρότητας ή και μίσους προς τον
άλλο γονέα, είτε του καλλιεργεί αισθήματα ανασφάλειας σε σχέση με το γονέα
αυτόν, με αποτέλεσμα η επικοινωνία να μετατρέπεται σε τυπική διαδικασία
είτε, ακόμη, να ματαιώνεται εξαιτίας της άρνησης του ίδιου τού παιδιού.
Είναι προφανές ότι ο γονέας που έχει την επιμέλεια και που εντέχνως
αποξενώνει το παιδί από τον άλλο γονέα καταχράται το δικαίωμα επιμέλειας και
ενεργεί αντίθετα προς το συμφέρον του παιδιού. Παρόμοια, λοιπόν, συμπεριφορά
θα πρέπει να οδηγεί σε ανάθεση της επιμέλειας στον άλλο γονέα, με την ελπίδα
ότι αυτός, έστω πλέον και από φόβο, δεν θα εμποδίζει την επικοινωνία. Και
δεν πρέπει να παραβλέπεται ότι η ανάθεση της επιμέλειας στον ένα γονέα, μετά
το διαζύγιο, δεν γίνεται γιατί ο γονέας είναι «κακός γονέας», αλλά γιατί
αυτός ο οποίος επιλέγεται είναι, κατά την κρίση του δικαστηρίου, καλύτερος
του άλλου, υπό την έννοια ότι η άσκηση από αυτόν της επιμέλειας
ανταποκρίνεται προς το συμφέρον του παιδιού. Αν, όμως, αυτός με τη
συμπεριφορά του αποξενώνει το παιδί από τον άλλο γονέα, η άμεση αντίδραση
του δικαίου πρέπει να είναι η αλλαγή του φορέα της επιμέλειας.
Αναμφίβολα, η συνεκτίμηση της γνώμης του παιδιού είναι πρωταρχική υποχρέωση
για το δικαστήριο (άρθρο 12 της Σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού).
Αλλά η γνώμη αυτή πρέπει να είναι ειλικρινής, να ανταποκρίνεται στην
πραγματική θέληση του παιδιού. Αυτό, όμως, μόνο από ειδικούς επιστήμονες
μπορεί να εξακριβωθεί, αφού η αλήθεια βρίσκεται πέρα από ένα «ναι» ή ένα
«όχι», πέρα από το «θέλω» και «δεν θέλω». Και σε κάθε περίπτωση, το
δικαστήριο δεν μπορεί να στηρίζει την κρίση του στη γνώμη του παιδιού, όταν
αυτή είναι φανερά αντίθετη προς το ίδιο το συμφέρον του ( βλ. και το άρθρο 6
της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την άσκηση των δικαιωμάτων του παιδιού, 1998).
Αραγε, όταν το παιδί εκφράζεται απαξιωτικά για τον γονέα με τον οποίο δεν
ζει μαζί, αυτό υποδηλώνει σωστή διαπαιδαγώγηση από τον γονέα που έχει την
επιμέλεια; Και η «επιθυμία» του να μη βλέπει τον άλλο γονέα, ανταποκρίνεται
προς το πραγματικό του συμφέρον, ώστε να δικαιολογεί την αδράνεια των
αρμόδιων αρχών να παρέμβουν για να αποκαταστήσουν την επαφή του γονέα με το
παιδί του; Η απάντηση είναι προφανώς αρνητική. Τα αρμόδια δικαιοδοτικά και
διοικητικά όργανα οφείλουν -όπως παγίως δέχεται και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο
των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων- να λαμβάνουν όλα τα μέτρα, ώστε να μην
παρακωλύεται η επικοινωνία αυτή και όχι να αδρανούν, όπως συμβαίνει στη
συγκεκριμένη υπόθεση, με το πρόσχημα ότι «δεν θέλει το παιδί».
Ας εστιάσουμε την προσοχή μας στα παρακάτω:
Απ' όποια πλευρά κι αν εξετάσει κανείς το θέμα, τα παιδιά που βρίσκονται στη
δίνη ενός διαζυγίου, υφίστανται όσο κανείς τις συνέπειες του «πολέμου»,
χάνοντας από πολύ νωρίς το παιδικό τους χαμόγελο, αφού οι συνθήκες που ζουν
τους αφαιρούν την παιδική αγνότητα και αφέλεια, εξαντλούν τη φαντασία
τους, υποτάσσονται στην πραγματικότητα, κάνουν σκληρούς - μονότονους τους
χτύπους της καρδιά τους και την ψυχή τους τραχιά - απλησίαστη.
Σας θυμίζουν τα παραπάνω κάτι; Ή μπορούν να συσχετιστούν με κάποια άλλα
παιδιά; Αν ναι, καιρός για βελτίωση σχέσεων.
Προσδοκώ με αισιοδοξία κάποιος γονέας που αποξενώνει συνειδητά ή όχι το
παιδί από τον άλλο γονέα να «καταδεχτεί» να διαβάσει και να προβληματιστεί
επί του θέματος που αφορά την αρμονική ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του
παιδιού του.
Τον προσκαλώ και προκαλώ να αναλογιστεί τα παρακάτω:
Αν ακολουθούσε με ευλάβεια κάποιες αρχές και δεχόταν με σεβασμό να
εφαρμόσει τις δικαστικές αποφάσεις, η εξέλιξη των γεγονότων δεν θα είχε
καλύτερη έκβαση;
Αν άφηνε κατά μέρος κάποια συναισθήματα τιμωρητικής διάθεσης να διαχυθούν
και διακινούσε περισσότερο απλά και ανώδυνα συναισθήματα δεν θα αποφόρτιζε
τις καταστάσεις;
Αν εκτιμούσε έστω και τη μικρή προσφορά του άλλου γονέα δεν θα είχε
περισσότερες και ποιοτικότερες δυνάμεις για την ανατροφή και διαπαιδαγώγηση
των παιδιών;
Αν έδινε την ευκαιρία για νέα συμπόρευση μετά το διαζύγιο και νέες
ευκαιρίες για επικοινωνία δεν θα ένιωθε περισσότερο ασφαλής για το μέλλον;
Δώστε ευκαιρίες γεμίζοντας την καρδιά σας με δυνατά συναισθήματα ώστε να
μπορούν να παίρνουν και τα παιδιά σας.
Αναστάσεως ημέρα και λαμπρυνθώμεν τη πανηγύρει και αλλήλους περιπτυξώμεθα.
Είπωμεν, αδελφοί, και τοις μισούσιν ημάς·συγχωρήσωμεν πάντα τη
Αναστάσει και ούτω βοήσωμεν·Χριστός ανέστη εκ νεκρών θανάτω θάνατον
πατήσας και τοις εν τοις μνήμασι ζωήν χαρισάμενος.
Μια μητέρα που υπήρξε αγαπημένη κόρη
και τώρα αγαπημένη γιαγιά.